Liberty: Αυτή η Κυρία Δεν Πρόκειται να Υποχωρήσει

του Αριστείδη Χατζή

Τα Νέα
13 Απριλίου 2013

Όταν το Μάρτιο του 1973 η δημοσιογράφος του BBC Valerie Singleton ρώτησε, στα πλαίσια τηλεοπτικής συνέντευξης, την Υπουργό Παιδείας της Μεγάλης Βρετανίας, Margaret Thatcher, αν θεωρούσε πιθανό να αναδειχθεί σύντομα μία γυναίκα στη θέση του Πρωθυπουργού, εκείνη απάντησε: «Δεν νομίζω να γίνει στη διάρκεια της δικής μου ζωής». Δύο χρόνια αργότερα η Thatcher θα εκλεγεί ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος και σε έξι χρόνια θα γίνει η πρώτη γυναίκα Πρωθυπουργός της χώρας. Παρέμεινε στην εξουσία για 11,5 χρόνια αλλάζοντας το πρόσωπο της Βρετανίας αλλά και του κόσμου.

Οι οπαδοί της τη θαυμάζουν για τους ίδιους ακριβώς λόγους για τους οποίους οι εχθροί της την απεχθάνονται:

(α) Συνέβαλε όσο ελάχιστοι στην τελική συντριβή του κομμουνισμού. Πιστή σύμμαχος των Η.Π.Α. και του Ronald Reagan, κράτησε τόσο σκληρή στάση απέναντι στο αρτηριοσκληρωτικό αλλά ετοιμοθάνατο καθεστώς του Κρεμλίνου ώστε η εφημερίδα του Κόκκινου Στρατού να την ονομάσει «Σιδηρά Κυρία». Η ίδια ενθουσιάστηκε όταν το έμαθε.

(β) Εφάρμοσε, ταυτόχρονα με τον Reagan, το μείγμα πολιτικής που κυριάρχησε σύντομα σε όλο τον κόσμο: λιγότερο κράτος, περισσότερη ελεύθερη αγορά.

Η Thatcher ανέλαβε την εξουσία στη χειρότερη στιγμή μεταπολεμικά για τη Βρετανία. Είχε προηγηθεί ο σκληρός «χειμώνας της δυσαρέσκειας» που οφειλόταν στην αποτυχία των Εργατικών να αντιμετωπίσουν τον στασιμοπληθωρισμό και την πετρελαϊκή κρίση. Ο πληθωρισμός είχε φτάσει στο 25%, τα συνδικάτα ουσιαστικά συγκυβερνούσαν, καταπνίγοντας κάθε προοπτική για ανάπτυξη, ενώ είχε αρχίσει να συζητείται σοβαρά το, εξευτελιστικό για τη Βρετανία, ενδεχόμενο προσφυγής στο ΔΝΤ.

Δεν δίστασε καθόλου, ούτε καθυστέρησε: συνέτριψε τα συνδικάτα αρνούμενη να υποχωρήσει σε εκβιασμούς, ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, μείωσε τις κρατικές δαπάνες, μείωσε τους συντελεστές φορολογίας, άνοιξε κλειστά επαγγέλματα, έδωσε κίνητρα σε εργάτες και απλούς πολίτες να αγοράσουν μετοχές αποκρατικοποιημένων επιχειρήσεων. Το σημαντικότερο όμως χαρακτηριστικό της πολιτικής της ήταν η αποφασιστική σύγκρουσή της με το status quo και η επιμονή της να περάσει την πολιτική της, ακόμα και όταν αυτή την έφερνε σε αντίθεση με μέλη του δικού της κόμματος, καθιστώντας την σταθερά αντιδημοφιλή. Όμως στις εκλογές κέρδιζε πάντα.

Τα μέτρα της όχι μόνο πέτυχαν να διασώσουν τη Βρετανία από την πτώχευση αλλά την οδήγησαν σε μια περίοδο ανάπτυξης και ευημερίας που κράτησε μέχρι την κρίση του 2008. Παρά την κριτική που της ασκήθηκε (δίκαιη και άδικη) οι διάδοχοί της και από τα δύο κόμματα συνέχισαν την πολιτική της διατηρώντας το μεγαλύτερο μέρος των επιτευγμάτων της.

Η ίδια τόνιζε ότι δεν είναι «πολιτικός της συναίνεσης αλλά πολιτικός της πεποίθησης». Διότι η Thatcher διέθετε κάτι πολύ σπάνιο για πολιτικό: σαφή πολιτική ιδεολογία. Ακούγοντας κάποτε, πριν γίνει πρωθυπουργός, έναν συντηρητικό πολιτικό να υπερασπίζεται σε κομματική ομιλία το «μεσαίο δρόμο», αγανακτισμένη τον διέκοψε βγάζοντας από την τσάντα της το Σύνταγμα της Ελευθερίας (The Constitution of Liberty) του μεγάλου φιλελεύθερου διανοητή F.A. Hayek. Το έδειξε στο κοινό και μετά το πέταξε στο τραπέζι. «Εδώ θα βρείτε αυτό που πιστεύουμε».

Όμως, αν και υιοθέτησε συχνά προοδευτικές θέσεις σε κοινωνικά θέματα, παρέμεινε μια συντηρητική πολιτικός με μεγάλες δόσεις εθνικισμού. Ο εθνικισμός της συνδέεται με τις χειρότερες πολιτικές της επιλογές, όπως η ανοχή στο Απαρτχάιντ και η αντιμετώπιση της απεργίας πείνας του Bobby Sands. Πολλοί σημαντικοί φιλελεύθεροι διανοητές τότε και τώρα καταδικάζουν με σκληρό τρόπο τη στήριξή της στις επεμβάσεις των Αμερικανών στο Ιράκ και αλλού, την παραβίαση δικαιωμάτων στον πόλεμο κατά του IRA, ενώ θεωρούν την οικονομική της πολιτική κορπορατιστική, όχι γνήσια φιλελεύθερη. Δεν έχουν άδικο. Τα μελανά σημεία στην πολιτική της αναδεικνύουν και τα όρια του φιλελεύθερου συντηρητισμού. Οι πλέον αποτυχημένες πολιτικές της, οι χειρότερες στιγμές της, ήταν αυτές που δεν ήταν φιλελεύθερες.

Όμως η Margaret Thatcher, η κόρη του μπακάλη από το Grantham, κατόρθωσε να αλλάξει τη χώρα της και τον κόσμο σαφώς προς το καλύτερο. Ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας της οφείλεται στην ισχυρή προσωπικότητά της. Ακόμα και όσοι της ασκούν κριτική δεν αρνούνται τις εντυπωσιακές ηγετικές της ικανότητες και ιδιαίτερα την αυτοπεποίθησή της και την επιμονή να υπερασπιστεί ό,τι θεωρούσε σωστό.

Όταν στην αρχή της θητείας της η οικονομική πολιτική της αργούσε να αποδώσει και η ανεργία αυξάνονταν ραγδαία, δέχτηκε σκληρή κριτική από κορυφαία στελέχη του δικού της κόμματος που την καλούσαν να υποχωρήσει. Η κριτική κορυφώθηκε στο συνέδριο του Συντηρητικού Κόμματος τον Οκτώβριο του 1980 όταν ακόμα κι εκεί της ζήτησαν να οπισθοχωρήσει. Η περίφημη απάντηση που έδωσε στη διάρκεια της ομιλίας της έμεινε διάσημη: «Υποχωρήστε εσείς αν θέλετε. Αυτή η Κυρία δεν πρόκειται να υποχωρήσει».

* Ο Αριστείδης Χατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Εδώ θα βρείτε μια προγενέστερη εκδοχή αυτού του κειμένου όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Τα Νέα (με δυνατότητα σχολιασμού) και εδώ θα βρείτε το δημοσιευμένο κείμενο σε μορφή PDF μαζί με ένα ενδιαφέρον κείμενο του Κυριάκου Πιερρακάκη).

The Lady's not for turning

The best Maggie Cartoons

Editorial: "Not for Turning" (Wall Street Journal, April 8, 2013)
Editorial, "Margaret Thatcher: In Every Sense, A Leader" (Washington Post, April 8, 2013)

Joseph R. Gregory, "Margaret Thatcher, ‘Iron Lady’ Who Set Britain on New Course, Dies at 87" (New York Times, April 8, 2013)

Claire Berlinski, "Five myths about Margaret Thatcher" (Washington Post, December 23, 2011)
Madsen Pirie, "Ten Myths About Margaret Thatcher" (The Adam Smith Institute, April 15, 2013)
Eugene Robinson, "Margaret Thatcher, a bold, decisive leader" (Washington Post, April 8, 2013)
George F. Will, "Margaret Thatcher’s vigorous virtues" (Washington Post, April 8, 2013)

"The lady who changed the world" (Economist, April 8, 2013)
"No Ordinary Politician" (Economist, April 13, 2013)
"Thatcher's legacy" (Economist, April 10, 2013)
"Thatcher's Britain" (Economist, April 9, 2013)

Paul Johnson, "The World-Changing Margaret Thatcher" (Wall Street Journal, April 9, 2013)
Mikhail Gorbachev, "The Margaret Thatcher I knew" (Guardian, April 8, 2013)
Leon Hadar, "Thatcher's Prudent Nationalism" (National Interest, April 12, 2013)
Harold James, "Margaret Thatcher’s Lessons for Europe"(Project Syndicate, April 8, 2013)

Anne Applebaum, "To Americans, Margaret Thatcher stood for free markets and free people" (Daily Telegraph, April 8, 2013)
Anne Applebaum, "Margaret Thatcher recognized the big issues" (Washington Post, April 8, 2013)
David Weigel, "American Margaret" (Slate, April 8, 2013)

Yuliya Tymoshenko, "The Iron Lady as Liberator" (Project Syndicate, April 9, 2013)

John Cassidy, "Maggie and Me: How Thatcher Changed Britain" (New Yorker, April 8, 2013)
John Cassidy, "The Economic Case For and Against Thatcherism" (New Yorker, April 10, 2013)
Martin Wolf, "Thatcher: The Great Transformer" (Financial Times, April 8, 2013)

Murray N. Rothbard, "Mrs. Thatcher's Poll Tax" (The Free Market, June 1990)
Sean Gabb, "The Legacy of Margaret Thatcher" (Libertarian Alliance, April 8, 2013)

Ανδρέας Ανδριανόπουλος, "Η Θάτσερ έβλεπε πολύ μακριά" (Μπλε Μήλο, 17 Απριλίου 2013)
Ανδρέας Ανδριανόπουλος, "Η Μάργκαρετ Θάτσερ και η δαιμονοποίηση του νεοφιλελευθερισμού" (Μπλε Μήλο, 16 Απριλίου 2013)
Ανδρέας Ανδριανόπουλος, "Μετά την Θάτσερ ο κόσμος έπαψε να είναι ίδιος" (Μπλε Μήλο, 12 Απριλίου 2013)
Ανδρέας Ανδριανόπουλος, "Η γυναίκα που άλλαξε τον κόσμο" (Μπλε Μήλο, 11 Απριλίου 2013)
Στέφανος Κασιμάτης, "Η υπ’ αριθμόν ένα εχθρός του υπαρκτού Ελληνισμού" (Καθημερινή, 14 Απριλίου 2013)
Πάσχος Μανδραβέλης, "Χορεύοντας για μια Κηδεία" (Καθημερινή, 14 Απριλίου 2013)
Νίκος Δήμου, "Το τέλος μιας ουτοπίας" (Lifo, 17 Απριλίου 2013)
Ναπολέων Λιναρδάτος, "Η κυρία δεν γυρίζει πίσω" (Μπλε Μήλο, 9 Απριλίου 2013)
Ανδρέας Δρυμιώτης, "Η Σιδηρά Κυρία από μια άλλη σκοπιά" (Καθημερινή, 21 Απριλίου 2013)
Τηλέμαχος Χορμοβίτης, "Και όμως...Η Μάργκαρετ Θάτσερ απεχθανόταν το laissez faire" (Μπλε Μήλο, 12 Νοεμβρίου 2010)
Ηλίας Μαγκλίνης, "Μια πολιτική με διπλό πρόσημο" (Καθημερινή, 14 Απριλίου 2013)
Γιώργος Σιακαντάρης, "Θάτσερ: Στο όνομα του νέο-αντι-φιλελευθερισμού" (Το Βήμα, 16 Απριλίου 2012)

Typical Thatcher: She Refuses to Jump (like everybody else)

Margaret Thatcher's memorable words — from her 1979 victory, to her remarks at the end of the Falkland war, to her fight against European integration. (from the New York Times)