Η θεσμική μας υστέρηση

του Αριστείδη Χατζή

Τα Νέα
8 Ιανουαρίου 2013

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο ελληνικός εμπορικός κινηματογράφος είχε ένα κύκνειο άσμα που έμοιαζε περισσότερο με επιθανάτιο ρόγχο. Ηθοποιοί και σκηνοθέτες της χρυσής εποχής επανήλθαν πρόσκαιρα με μια σειρά ταινιών που η αθλιότητα της αισθητικής τους συναγωνιζόταν την αθλιότητα της θεματικής τους. Η σύντομη «κινηματογραφική άνοιξη» της συμφοράς κατέληξε εκεί που της άξιζε: στις βιντεοκασέτες. Εκείνη την εποχή λοιπόν γυρίστηκε μεγάλος αριθμός ταινιών που σατίριζαν (τρόπος του λέγειν) τον Στρατό (Οι φανταρίνες), το σχολείο (Ρόδα, τσάντα και κοπάνα) και βέβαια την Εκκλησία. Χαρακτηριστικοί τίτλοι: Εθνική Παπάδων, ο Πάτερ Γκομένιος και ο Παπα-Σούζας που είχε τόση επιτυχία ώστε ακολούθησε και σίκουελ.

Αν υπάρχει κάτι για να κατηγορηθεί ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ που υποδύθηκε τον ρόλο του Παπα-Σούρα είναι ότι έχει μείνει 30 χρόνια πίσω. Αν ακούσει μάλιστα κανείς και τις πολιτικές δηλώσεις του θα είναι βέβαιος ότι ο συμπαθής νέος βουλευτής βρίσκεται και πολιτικά στη δεκαετία του 1980.

Κανονικά, το δρώμενο που οργάνωσε στο πλαίσιο του πρώιμου καρναβαλιού στο Άργος Ορεστικό δεν θα έπρεπε να απασχολήσει κανέναν πλην των ταλαίπωρων που το υπέστησαν. Οι αντιδράσεις που προκάλεσε όμως ήταν απαράδεκτες. Ακόμα και μετριοπαθείς ιεράρχες, όπως ο Αρχιεπίσκοπος, θεώρησαν απαραίτητο να κάνουν δηλώσεις, και μάλιστα αρκετά σκληρές. Το πλέον εξοργιστικό απ’ όλα ήταν οι απροκάλυπτες υποδείξεις προς τον ΣΥΡΙΖΑ που έσπευσε βέβαια να συμμορφωθεί αδειάζοντας τον βουλευτή του. Δεν θα μου φανεί παράξενο πλέον αν ζητηθεί και η άρση της ασυλίας του.

Ευτυχώς που όλα τα παραπάνω δεν έγιναν στον Πειραιά διότι αν είχαν γίνει εκεί τα πράγματα για τον βουλευτή θα ήταν σκούρα. Ως γνωστόν ο Πειραιάς είναι η νέα πρωτεύουσα της Ορθοδοξίας καθώς η Θεσσαλονίκη έχασε τον τίτλο λόγω της κακής συμπεριφοράς του δημάρχου της. Στην πρωτεύουσα της ορθοδοξίας όμως είχαν άλλου είδους προβλήματα. Στη διάρκεια της τελετής αγιασμού των υδάτων κάποιοι άνθρωποι (άκουσον άκουσον!) φιλήθηκαν στο στόμα! Ήταν μια πολιτική πράξη, καθόλου κακόγουστη, αλλά το ίδιο «ανήθικη» για τα παλαιολιθικά μυαλά που έσπευσαν να τη λογοκρίνουν.

Ας δούμε άλλο ένα παράδειγμα. Στις 28 Δεκεμβρίου η Περιφέρεια Αττικής και ο Δήμος Αθηναίων οργάνωσαν τη Λευκή Νύχτα. Το ωράριο λειτουργίας των εμπορικών καταστημάτων παρατάθηκε μέχρι τις 11 το βράδυ. Το πείραμα ήταν τόσο πετυχημένο όσο γελοίες υπήρξαν οι αντιδράσεις. Η «ελαστικοποίηση του ωραρίου» που είναι δεδομένη σε όλο τον υπόλοιπο πολιτισμένο κόσμο εδώ ονομάστηκε «παράνομη και ανήθικη». Οι γνωστοί έμποροι της «αντικαπιταλιστικής ηθικής» έδωσαν ρέστα με δακρύβρεχτες ανακοινώσεις υπερχειλίζουσας ανοησίας.

Τι είναι τελικά αυτό που δεν μπορεί να γίνει ανεκτό, τι είναι αυτό που ενοχλεί τόσο πολύ κάθε φορά και ξεσηκώνει τους προστάτες της «ηθικής» μας που είναι έτοιμοι να ξεσπαθώσουν;

Μα τι άλλο; Η ελεύθερη ατομική επιλογή! Φαντάζομαι ότι κάποιοι άνθρωποι θα αρρωσταίνουν κυριολεκτικά όταν αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν άλλοι που δεν μοιράζονται τις δικές τους αντιλήψεις, τις δικές τους προτιμήσεις, τα δικά τους δόγματα και τις δικές τους «κοινωνικές ευαισθησίες». Η ανοχή είναι άγνωστη λέξη. Άτομα που γελάνε με την σάτιρα ιερών και οσίων, άτομα που ερωτεύονται όσες και όσους δεν πρέπει, άτομα που καταναλώνουν σε λάθος ώρα είναι γι’ αυτούς άτομα επικίνδυνα!

Όλοι έχουμε τις δικές μας απόψεις για τα πράγματα και είμαστε έτοιμοι να τις υποστηρίξουμε και να τις υπερασπιστούμε. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που δεν αρκούνται σ’ αυτό. Δεν ησυχάζουν αν δεν επιβάλλουν τις δικές τους αρχές στο σύνολο της κοινωνίας ή τουλάχιστον στο δικό τους μικρόκοσμο. Θα ξεκινήσουν στραβοκοιτάζοντάς σε, θα μουρμουρίσουν, θα σε διαβάλλουν, θα σου κουνήσουν το δάκτυλο και στο τέλος, αν τους παίρνει, θα σου επιτεθούν με όποιον τρόπο μπορούν αν διαφωνείς μαζί τους. Θα τους βρεις συνήθως να ξημεροβραδιάζονται στο facebook ασκώντας τον δικό τους ιδιότυπο κοινωνικό έλεγχο, τραμπουκίζοντας, τρώγοντας τις σάρκες τους απ’ το κακό τους, καταντώντας ανώνυμα ή επώνυμα trolls.

Όμως όταν οι έμποροι της ηθικής είναι πραγματικά ισχυροί τα πράγματα αλλάζουν. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ατομικές νευρώσεις αλλά με τον νομικό ηθικισμό. Την επιβολή δηλαδή της ηθικολογίας με όργανο το δίκαιο. Εκεί τα αραχνιασμένα συστήματα δεξιάς και αριστερής ηθικής, η μισαλλοδοξία, ο δογματισμός, οι εθνικιστικές φαντασιώσεις και η θρησκοληψία μετατρέπονται σε κανόνες δικαίου. Το αποτέλεσμα το βλέπετε: είναι η θεσμική μας υστέρηση.

* Ο Αριστείδης Χατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Εδώ θα βρείτε το άρθρο σε μορφή PDF (όπως δημοσιεύθηκε στα Νέα)

Διάβασε επίσης ένα παλαιότερο σχετικό άρθρο μου ("Οι Έμποροι της Ηθικής")

Capitalism has a bright future full of innovation and hope

by R. Edward Freeman

The Guardian
January 6, 2014

Last summer I spoke at a conference on a panel called, Capitalism in Question. Many of the speakers discussed capitalism's unsustainable growth, environmental neglect and unsavoury scandals. As a professor of business ethics, I am certainly aware of these topics, but I remarked to the audience that I felt like a clown attending a funeral.

Where others see doom and gloom, I see a bright future full of innovation and hope. I've been called an irrepressible optimist or worse, but I believe that we live in a time where business has the potential to solve the world's toughest problems. Keep in mind that I'm not writing here to whitewash the problems of business. Capitalism may not be perfect, yet it is the greatest system of social co-operation ever created thus far. Capitalism works because entrepreneurs and managers figure out how customers, employees, suppliers, communities, and people with the money all can cooperate to benefit. Competition is important but it is a second order property that gives people more choice in a free society.

After the recent global financial crisis, there was a need for new thinking about business. The old model of business of profit maximisation contributed greatly to the crisis. However, there are real tangible signs that this model is changing. With each new generation, people are wondering if this is what business is all about. We have seen Generation Y embrace companies that do good in society and make money too. Technology is forcing companies to become more transparent. Consumers and other stakeholders are more vocal now and cannot be ignored as they were in the past. Many stakeholders, such as suppliers, communities and financiers, are now holding companies to a higher standard than in the past.

More